Hiện nay, để điều trị các hội chứng rối loạn tiêu hóa, trong kê đơn của bác sĩ thường có men vi sinh hoặc men tiêu hóa, có khi kê cả hai loại. Thực chất hai loại men này đều có tác dụng đối với đường tiêu hóa nên nhiều người thường hay bị nhầm lẫn giữa hai loại chế phẩm này. Vậy men vi sinh và men tiêu hóa khác nhau thế nào, vai trò cụ thể của hai loại men này là gì?
Men vi sinh
Men vi sinh và men tiêu hóa hoàn toàn khác nhau. Men vi sinh là các chế phẩm chứa các vi sinh vật có ích, khi uống vào nhằm cải thiện sự cân bằng của hệ tạp khuẩn ruột và có lợi ích cho sức khỏe người dùng. Men vi sinh còn được gọi là probiotic. Trong ruột già của một người khỏe mạnh có những loại vi khuẩn thường trú ở đây, ngoài vi khuẩn gây bệnh còn có vi khuẩn có ích. Các vi khuẩn có ích giúp tiêu hóa tốt thức ăn, tạo hệ sinh thái cân bằng trong đường ruột và bảo vệ ruột già.
Các vi khuẩn có ích trong ruột lên men thức ăn, sản xuất acid lactic, acid hóa đường ruột và ngăn ngừa sự phát triển của các vi khuẩn có hại, hạn chế nhiễm khuẩn đường tiêu hóa, khắc phục tình trạng loạn khuẩn ruột, giúp cho hệ miễn dịch tại đường ruột tăng cường hoạt động. Nhờ đó, đường ruột được lành mạnh để thực hiện tốt chức năng tiêu hóa và hấp thu thức ăn. Men vi sinh được chỉ định dùng sau khi sự cân bằng trong hệ tạp khuẩn bị đảo lộn dẫn đến rối loạn tạp khuẩn (thường gặp ở người bệnh vừa điều trị kháng sinh), biểu hiện ở việc đi ngoài phân sống, tiêu chảy, khó tiêu, trướng bụng…
Việc bổ sung các men vi sinh nhằm nâng cao sức đề kháng cho đường ruột là cần thiết. Hiện nay, phần lớn men vi sinh lưu hành trên thị trường thuộc loại thực phẩm chức năng như: antibio, probio, bioacimin, lactomin. Nhiều sản phẩm men vi sinh chứa lượng vi khuẩn cao nên khi sử dụng phải tuân theo hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất. Những trường hợp men vi sinh sử dụng chủng vi sinh vật không thường trú trong ruột như dạng bào tử và nấm men thì không dùng lâu dài. Lưu ý không dùng men vi sinh khi bị viêm tụy cấp, phẫu thuật ruột…
Một khái niệm khác cần biết nữa là prebiotic (tránh nhầm với men vi sinh – probiotic). Đây là chất xơ dùng để tạo môi trường thuận lợi cho các vi khuẩn có lợi phát triển. Có một số sản phẩm phối hợp cả hai thành phần probiotic và prebiotic. Sự kết hợp này giúp probiotic tăng phát huy tác dụng, quá trình tiêu hóa thức ăn dễ dàng hơn, tăng hiệu quả phòng ngừa và điều trị rối loạn vi khuẩn đường ruột.
Men tiêu hóa
Men tiêu hóa là men (enzym) do chính các tuyến trong cơ thể tiết ra để tiêu hóa và hấp thu thức ăn (cắt nhỏ thức ăn thành những phần tử nhỏ để được hấp thu vào máu), ví dụ tuyến nước bọt bài tiết men ptyalin (còn gọi anpha – amylase) có tác dụng phân giải tinh bột đã nấu chín thành đường maltoza. Dạ dày bài tiết ra acid clohydric (HCl) và các men pepsin, lipase. Men pepsin của dạ dày chỉ có tác dụng tiêu hóa được từ 10 – 20% chất đạm thức ăn, còn men lipase có tác dụng rất yếu, chỉ tiêu hóa được dạng chất béo đã nhũ tương hóa (chất béo của sữa, trứng).
Quan trọng nhất là các men được bài tiết từ tụy tạng. Dịch tụy chứa đầy đủ các men tiêu hoá chất bột, chất đạm, chất béo. Men tiêu hoá tinh bột của tụy cũng là anpha – amylase, có cấu trúc giống men ptyalin của nước bọt nhưng tác dụng mạnh hơn nhiều lần. Nó tiêu hoá được cả tinh bột chín và tinh bột còn sống. Men tiêu hoá chất đạm của tụy bao gồm: trypsin, chymotrypsin, arboxypolypeptidase. Các men lipase của tụy giúp tiêu hoá mỡ (sau khi mỡ nhũ tương hoá nhờ muối mật). Các tế bào biểu mô của niêm mạc ruột non cũng chứa một số men tiêu hoá để phân giải chất dinh dưỡng (chất bột, chất đạm, chất béo) ở giai đoạn cuối cùng thành những phân tử đơn giản để hấp thu qua thành ruột vào máu. Tại ruột non, thức ăn được nhào trộn với dịch tuỵ, mật và dịch ruột.
Men tiêu hóa được bác sĩ chỉ định khi nghi ngờ hoặc có bằng chứng là bị thiếu men tiêu hóa, như: người bị ngộ độc thực phẩm, dùng bia rượu kéo dài, dùng thuốc (nhất là kháng sinh), stress… sẽ làm cho việc tiết các men này bị hạn chế, khiến thức ăn không được tiêu hóa tốt dẫn đến chứng đầy bụng, khó tiêu, tiêu chảy… Cũng có khi việc dùng men tiêu hóa để tăng cường thêm khả năng tiêu hóa thức ăn trong một khoảng thời gian nhất định nào đó. Tuy nhiên, nếu lạm dụng và dùng kéo dài sẽ gây tác dụng ngược do lượng men tiêu hóa được cung cấp nhiều từ bên ngoài trong thời gian dài sẽ ức chế các tuyến tiết ra men tiêu hóa nội sinh trong cơ thể. Men tiêu hóa ngoài thị trường có pepsin, trypsin, pancreatin có thể sử dụng được hoặc neopeptin có cả alpha amylase và papain. Cần lưu ý khi uống men tiêu hóa không dùng thuốc kháng acid vì sẽ vô hiệu hóa tác dụng của men. Ngoài ra, ở một số thức ăn chứa men tiêu hóa tự nhiên như giá đỗ, sữa chua thì có thể dùng lâu dài.
Trong thực tế, men vi sinh và men tiêu hóa có sự hỗ trợ trong điều trị tiêu hóa. Tuy nhiên cũng có trường hợp bác sĩ dùng cả hai thứ men này một lúc nếu thấy người bệnh thiếu cả hai. Việc dùng hai chế phẩm này phải được sự chỉ định và hướng dẫn của thầy thuốc, không được dùng tùy tiện sẽ có những tác dụng bất lợi cho cơ thể.
